We leven boven onze stand. En geen klein beetje…

Vandaag is de manier waarop de mens leeft op planeet aarde zonder twijfel ondermijnend voor de kwaliteit van alle leven op de planeet en voor de planeet zelf. We leven zwaar boven het draagvermogen van de aarde. We verbruiken te veel en vergiftigen onze leefomgeving. Dat klinkt ongenuanceerd, maar slaat helaas wel de nagel op de kop. Je moet al lang geen “groene” meer zijn om dat te beseffen. Een beetje gezond verstand is genoeg. Er is terecht sprake van een zesde uitroeiingsgolf in de geschiedenis van onze planeet. Voor het eerst ligt alleen het fenomeen mens daarvoor aan de basis.    Juist: wij zijn verantwoordelijk.

Bijen en ecologie?

Ecologie is eenvoudig te definiëren als de studie van de onderlinge relaties tussen het milieu en allerlei organismen zoals planten, dieren of de mens. Het gaat ook over de relatie tussen organismen onderling binnen grotere eenheden. Bij dat alles staan evenwicht en dynamiek centraal. Onze planeet aarde draait rond in het universum. Die planeet bevat veel soorten leven waaronder de dieren. Eén van de diersoorten zijn de insecten en binnen die groep heb je de bijen. Wereldwijd kennen we zo’n 20.000 en in Belgiëen Nederland zo’n 350 soorten wilde bijen. Vele soorten leven solitair. Een paar soorten leven in een volk zoals hommels en honingbijen.  Van honingbijen weten we dat ze heel wat “ecosysteemdiensten” leveren. Samen met een reeks andere dieren zijn het efficiënte bestuivers. Niet alleen van cultuurplanten (zonder bijen komt ons voedingssysteem in het gedrang). Minstens even belangrijk is het bestuiven van wilde planten waardoor bijen essentieel zijn in de voedselopbouw van heel wat wilde dieren. Maar de relatie tussen bijen en planten is veel subtieler en bijv. het bestuiven gaat zoveel verder dan alleen het “technische aspect”. Zo ontdekken we meer en meer over intense communicatie tussen bijen en planten. Ze “spreken” met elkaar. Ecologie is vaak gebaseerd op feiten maar heeft gelukkig ook iets “magisch”. Door te leven als volk organiseren honingbijen bij ons een afgesloten nestruimte die in natuurlijke omstandigheden woonst biedt aan een hele reeks leven. Een volk is gast voor een ingenieus ecosysteem op zich. Bijen leven nooit in een ontsmet, steriel milieu.
Laat ons ook niet vergeten dat een aantal bijensoorten noodzakelijke prooi zijn voor bijv. bepaalde vogelsoorten.
Kortom: bijen staan centraal in een reeks ecosystemen. Ecologie illustreert het belang van de samenhang van systemen die allemaal nodig zijn opdat het grote geheel echt zou kunnen functioneren: zonder bijen stort ons ecosysteem in mekaar. Zo eenvoudig kan het zijn.

Imkeren en ecologie?

Op natuurlijke wijze imkeren zou moeten poepsimpel zijn, maar dat is het in onze contreien al lang niet meer. Jouw manier van bijenhouden is het gevolg van bepaalde inzichten en een bepaalde levenshouding. Het is een evident gevolg van de manier waarop jij naar onze leefwereld kijkt en hoe jij die inzichten beleeft en elke dag toepast. Wat is ecologie voor jou? Je inzichten kunnen duurzaam en respectvol zijn, maar…. de omstandigheden waarin bijen bij ons moeten leven zijn er pakweg de laatste 50 jaar sterk op achteruit gegaan. Ons uitgangspunt is alvast een (grondig) ecologisch bewustzijn dat terecht begint bij een eindeloze verwondering over de manier waarop leven zich gedraagt en over de onderlinge interactie tussen al wat leeft. En die bewondering en verwondering houden stand, ook in combinatie met een verregaande kennis. Bijen zijn een onderdeel van “die grote eenheid” en daardoor bijzonder afhankelijk van hun omgeving die vandaag heel wat stress bezorgt. Er zijn de gifstoffen. Niet alleen in land- en tuinbouw maar via allerlei wegen komt er gif in het milieu.  Zo is bijv. ook waterpolutie zeer belangrijk. Bijen drinken veel en gebruiken veel vocht voor het regelen van het klimaat in hun nest. Er zijn ook de extreme verschraling van het voedselaanbod, de blijvende toename van bebouwing, het veranderende klimaat, het fijn stof, eventuele stralingen, door ons ingevoerde varroa of andere parasieten, ziektes enz. Vanuit ontelbare hoeken wordt gewaarschuwd voor het dramatisch verdwijnen van bestuivende insecten door de vele stress factoren in hun leefmilieu. Natuurlijk imkeren begint dus niet bij de bijenkast maar wel bij de ganse wereld er omheen.
Maar ook als je bij de kast begint kom je toch bij de wereld er omheen terecht.

Oplossingen?

Elk inzicht in het natuurlijke leven van de bij “moet” ervoor zorgen dat je gaat ijveren voor een geheel andere aanpak van land- en tuinbouw en grondgebruik in het algemeen.  Streven naar minder (liefst geen) toxische stoffen in het milieu en dat betekent andere productieprocessen, een geheel andere economie enz … Bij een ecologische benadering impliceert één stuk van het systeem aanpassen het geheel anders organiseren. Laat ons duidelijk zijn: een echte oplossing komt er niet zonder een revolutionaire verandering in de samenleving. De oplossing ligt bij een andere, in alle betekenissen, ecologische samenleving… Meer en meer mensen komen tot dat inzicht en willen verandering in de praktijk. Op allerlei terreinen komen hoopgevende initiatieven. Transitie, alternatieve banken, bio tuin- en landbouw, permacultuur en CSA-bedrijven, duurzame co-housing enz… Zo horen we ook voortdurend van mensen die het traditionele imkeren willen verlaten voor een meer natuurlijke benadering. Maar… die echt ecologische maatschappij lijkt niet voor morgen, noch voor overmorgen.

Besluit

Misschien klonk het voorgaande jou op zijn minst naïef in de oren of zelfs geheel overdreven en onrealistisch.
Maar het is helaas noch naïef, noch onrealistisch. We beseffen dat de weg naar een echt andere samenleving bijzonder lang kan zijn of er misschien nooit komt. We kiezen ervoor om ondertussen hoopvol te blijven zoeken naar manieren om bijen zo natuurlijk mogelijk te laten leven in eerder “onnatuurlijke” omstandigheden.
Op elke mogelijke manier de vliegweides zo ecologisch mogelijk en bevrijd van zoveel mogelijk toxische stoffen maken. Ervoor zorgen dat er weer wilde bijen populaties komen. En uiteraard bijen ondersteunen en begeleiden (selecteren?) om zich te ontwikkelen tot echt lokaal aangepaste bijen, inclusief tolerantie tegen varroa en andere pathogenen. Ondertussen hebben op een heel aantal plaatsen in de wereld bijen bewezen dat ze daar soms alleen in slagen. Bij dat alles volop rekening houden met andere insecten en streven naar een goed evenwicht met andere bestuivers in het bijzonder. En ja, er valt nog zoveel meer te doen…
Waar we voor staan is absoluut een zware opgave hoewel het her en der al beter lijkt te lukken. Hoe meer mensen zich voor de kar spannen hoe meer kans op positieve verandering. Dat kan als imker (ook al moeten er zeker niet teveel honingbijen zijn) maar het kan vooral door mee te werken aan een zuivere, gezonde leefomgeving voor de bijen en meteen voor alle andere leven dat ter plaatse groeit, kruipt, zwemt of vliegt door de lucht.