Bedankt voor deze interessante en volgens mij erg relevante vraag. Het is een belangrijk onderdeel van een natuurlijke imkerij die mogelijk maakt dat bijen hun aanpassingsvermogen aan een sterk veranderende omgeving terug kunnen verwerven.

Natuurlijke imkers die enkel toplatten gebruiken, zullen ofwel veel problemen ondervinden bij deze overgang ofwel heel lang moeten wachten tot de bijen 'vanzelf' de celmaat verkleinen. Ik begin hiermee, omdat ik van enkele imkers heb gehoord dat hun bijen reeds meerdere jaren natuurcellen (d.i. zonder waswafels aan te bieden) bouwen en dat de celgrootte op een natuurlijke manier verkleind is tot de oorspronkelijke natuurlijke celmaat van onze streken. Ik heb hiermee geen eigen ervaring en heb geen raten gezien en gemeten (of foto's ervan gezien met een meetlat erop) die dit aantonen. Ik wil hiermee niet zeggen dat ik bestrijd dat dit bij hen effectief gebeurde, ik zeg enkel dat ik het niet heb gezien...

Er is zoals je weet een historische kunstmatige celvergroting gebeurd door de bijen waswafels aan te bieden met een steeds grotere celmaat, totdat er geen werksterbroedcellen meer werden uitgebouwd maar enkel darrencellen. Vanaf dan worden er waswafels aangeboden met de grootste celmaat die werksterbroed als resultaat heeft. (5,6 mm) Volgens mij is de enige manier om ervoor te zorgen dat de werksterbroedcellen, en dus ook de bijen, verkleinen tot hun oorspronkelijk natuurlijk formaat het aanbieden van waswafels is met een kleinere celmaat. Ik begrijp dat dit door velen niet wordt gezien als een natuurlijke werkwijze, maar voor mij is dit een nuttige en zelfs nodige fase om ervoor te zorgen dat we terug echte plaatselijk aangepaste bijen hebben. De grootte van de bijen is daarin volgens mij een essentieel onderdeel. 

Spijtig genoeg hebben we erg weinig informatie over wat de natuurlijke celmaat is van voor de kunstmatige vergroting. Er is wel het feit dat bronnen uit Engeland (met voor ons vergelijkbare weersomstandigheden en hoogte boven de zeespiegel) vermelden dat er 5 cellen waren in 1 inch. 25,4 mm / 5 = 5,08 mm. Sommige bronnen spreken van 4,9 mm als natuurlijke celmaat en ik kan ook deze gegevens niet ontkennen. Al denk ik dat zij het hebben over andere streken die hoger boven de zeespiegel of meer noordelijk gelegen zijn. 
Momenteel heb ik slechts 2 jaar ervaring met deze specifieke materie. Ik heb waswafels aangeboden (van zuivere niet-commerciële bijenwas) van 5,1 mm en heb in de overgangsfase (toen deze werden uitgebouwd en belegd) kunnen observeren dat er redelijk veel broed werd verwijderd en dat de cellen onmiddellijk opnieuw werden belegd. Na een dikke maand was dit niet meer zo, en was de varroadruk op die volken sterk verminderd. Ik heb geen varroatellingen gedaan, maar sindsdien is mijn winterverlies zodanig verminderd (zonder varroabestrijding) dat ik wel voldoende overlevers heb om mee verder te kweken. Ik dien met 2 woorden te spreken, dus ik zal er aan toevoegen tot hiertoe. 2 jaar is nog niet lang...

Wie de bijen wil bijstaan in de overgang naar hun plaatselijke aangepaste afmetingen zal dus tijdelijk gebruik dienen te maken van een kunstmatige ingreep, en waswafels aanbieden. Dit houdt ook in het gebruik van ramen. De overgang van 5,6 of zelfs 5,4 mm naar 4,9 mm is bijna onuitvoerbaar in één keer voor de bijen. Zij bouwen de cellen uit op maat van hun eigen lichaam. Over het algemeen worden waswafels van 5,1 mm redelijk goed uitgebouwd, maar het is aangeraden om deze een lange tijd aan te bieden. Ik vermoed in eenzelfde volk 2 keer. Momenteel heb ik dit (na 2 jaar) nog niet gedaan voor de tweede keer en ik verwacht dat ik nog zeker 2 jaar ga wachten voordat ik dit doorvoer. Anders zou ik met verschillende celmaten zitten op mijn standen en daarvoor noteer ik niet genoeg wat ik wanneer doe bij welk volk...

Andere imkers wachten hiermee niet zolang, en bieden na 1 of 2 jaar waswafels aan van 4,9 mm. Omdat ik met mijn waswafels van 5,1 mm al een openen van cellen, verwijderen van broed en herbeleggen van de cellen heb kunnen observeren, kies ik ervoor om dit een langere tijd aan te houden om zelf te kunnen ervaren hoe dit verder verloopt. 

Beste Joris, kan je hiermee zelf verder of heb je toch graag dat ik nog dieper inga op de verschillende stappen? Laat het me dan maar weten hee...

Graag wil ik nog verwijzen naar dit artikel over natuurbouw. ( op onze eigen webstek ! ) In het onderdeeltje over celmaat staat een link naar de ervaringen van Ed en Dee Lusby, die hierin de pioniers zijn. En er is ook de website van ResistantBees die erg de moeite waard is. Bekijk niet alleen de pagina waar ik naar verwijs, maar onderzoek heel hun website...

Bedankt voor je tijd en duidelijke reactie. 

Ik ga me al even verdiepen in de links die je stuurde. Het is begrijpelijk dat je waswafels moet aanbieden om het proces naar kleinere celmaten te manipuleren/versnellen. Ook al lijkt dit niet aan te leunen bij het natuurlijk imkeren. 

Mooi dat je ook voorzichtig kan vaststellen dat er minder verliezen lijken te zijn, ook al gaat het slechts over 2 jaar.

Je haalt het verwijderen van broed aan, maar dat begrijp ik niet helemaal.

Die waswafels zijn dan eigen makelij, of wat moet ik me daarbij voorstellen?

Geplaatst door: @joris-de-kerpel

Je haalt het verwijderen van broed aan, maar dat begrijp ik niet helemaal.

Die waswafels zijn dan eigen makelij, of wat moet ik me daarbij voorstellen?

De bijen verwijderen larven die (sterk) aangetast zijn door varroa. Waardoor dit juist is weet ik niet, maar het gebeurt en dat is essentieel hier. Een gevolg hiervan is dat ook de voortplantingscyclus van de varroa mijten onderbroken wordt. 
Het is voor een deel juist deze eigenschap waar op geselecteerd wordt in de zoektocht naar 'varroa tolerante bijen' of ' VSH bijen' (Varroa Sensitive Hygiene)

Wat ik juist bedoel met 'waswafels van zuivere niet-commerciële bijenwas' is dit: Ik koop de waswafels van 5,1 mm bij een bevriende collega imker (die ik soms ga helpen) die zijn eigen was (van zijn gesloten was-kringloop) in Duitsland laat omsmelten tot waswafels. Zelf heb ik momenteel nog niet genoeg was om dit ook te laten doen, maar ik ben aan het sparen. Van zodra ik genoeg heb om het zelf te doen ga ik een van de waswafeltoestellen lenen van Honey Bee Valley die zij ter beschikking stellen van alle imkers. Naar ik verneem hebben zij meerdere toestellen aangekocht die uitgeleend kunnen worden en hebben zij ook mallen van 5,1 mm en 4,9 mm. 
Ik heb dit net nagekeken op de website van Honey Bee Valley, en op deze link kan je het volgende lezen: "De 4 waswafeltoestellen die werden aangekocht zullen aan de educatieve bijenstanden worden uitgeleend. Deze kunnen de toestellen dan gebruiken als demonstratiemodel of kunnen ze op hun beurt uitlenen aan verenigingen. Belangrijk hierbij is dat goed wordt toegezien op het zorg dragen voor de siliconen mallen zodat deze ongeschonden worden terug ingeleverd. Het vragen van een waarborg bij het uitlenen wordt hierbij geopperd."
We zullen dus dienen te informeren bij de educatieve bijenstanden. Een lijst van educatieve bijenstanden vind je hier .

@lucpinten

De beheerder van de educatieve bijenstand in de Averechten te Heist is een collega geweest. Ik kan daar gerust is bij horen.  Wel conventioneel ten voeten uit.. 

Misschien neem ik wel het risico om eens bij die Zweden te bestellen. Die krijgen goede recensies. 

@joris-de-kerpel

Nog meer informatie, ook over 32mm raat afstand:

https://kleinezwartebij.nl/index.php

@lucpintens

Als je de kleinere celmaat toepast in een warré kast, verander je dan ook de binnenmaten van het warréhoogsel aangezien de toplattenafstand ook kleiner is?

@joris-de-kerpel Ik heb de binnenmaten niet veranderd. Ik gebruik 1 raam meer, waardoor de afstand verkleint...

Sinds ik waswafels van 5,1 mm gebruik (dus niet meer met toplatten maar met ramen) zet ik 9 ramen in een Warré bak i.p.v. de gebruikelijke 8. Ik heb afstandsnagels aangebracht. Hierdoor is de hart-op-hart afstand van de binnenste (7) ramen nu 32 mm. De buitenste (2) ramen verdeel ik "op het zicht" in het midden van de resterende ruimte. Zie foto's...

Een tip voor de warré-imkers onder jullie;

Plaats je toplatten (of ramen) op de juiste afstand door meten of een maathouder, boor nu een klein gaatje door de bovenkant op het uiteinde van de toplat en verder door de opleg van je kastwand. Steek een lucifer in het gaatje tot in de opleg van de kast, breek de overschot af. Doordat de vierkante lucifer in een rond gaatje zit zal deze erin prangen en blijven de latten mooi op hun plaats.

Na het uitbreken om te persen of na het uitsmelten kan je de lucifers vervangen.

Ik ga er natuurlijk wel vanuit dat het niet de bedoeling is dat de latten er te pas en te onpas uit moeten.

Je kan zo afstandnagels of bleddens vermijden.

Iwein

@iwein

Waarvoor dank. Ik breek men kop al even hoe dat ijzer uit mijn kast te krijgen!

@lucpintens

Dat gaat interessant zijn. Ik heb maar 1 bak staan met warré ramen. Die is voorlopig nog niet in gebruik maar dat komt dus goed uit. Daarnaast ga ik is proberen met een flink stuk voorbouw op 5,1, tenzij jouw ervaring zegt dat dit sowieso tevergeefs is.  

Geplaatst door: @joris-de-kerpel

Daarnaast ga ik is proberen met een flink stuk voorbouw op 5,1, tenzij jouw ervaring zegt dat dit sowieso tevergeefs is.

Geen enkele poging is tevergeefs. Als je natuurlijke raten hebt met kleine cellen kan je die perfect gebruiken... Het moet niet persee met ramen en waswafels zijn.

Ik volg behoorlijk regelmatig de blog van Ben Som de Cerff. Dit is zowat dé referentie bijenblog in Nederland. Ben is een eerder traditionele imker maar hij imkert bijv. ook succesrijk met Top Bar Hives en andere leuke kasten. Hij heeft ook al reclame gemaakt voor ons wilde bijen project en is eerder open minded. Wat me vooral boeit is dat ie al meerdere jaren bijen op kleine(re) cellen zet en daardoor heel wat kasten behandelvrij sterk door de winter haalt. Zoals hij zelf zegt zijn de kleine cellen wellicht ook niet de enge factor die speelt. Hij selecteert vooral op de meest varroa resistente koninginnen enz...
Maar als je zijn recente conclusies hierover wil lezen:
https://www.bijenhouders.nl/blog/waar-blijven-de-zomerse-mijten
Dit werd aangevuld door ben op 06/04/21 met deze blog:
https://www.bijenhouders.nl/blog/kleine-cellen-volken-in-harmonie-met-varroamijten

Hey Luc,

die afstandsnagels? Zelf gemaakt of ergens besteld? 

@joris-de-kerpel Die heb ik gekocht in het Bijenhuis in Ranst.